Pola badawcze
Prepostmodernista? O groteskach K.I. Gałczyńskiego
Zagadnienie groteski u Gałczyńskiego wydaje się godne rozważenia z wielu względów. Każe zastanowić się przede wszystkim nad jej miejscem i znaczeniem w twórczości poety. Nie sprowadzała się ona wprawdzie do utworów groteskowych, jednakże nurt groteskowy stanowił w niej wydatny rys i oddziaływał także na styl i poetykę utworów, których wprost do groteski nie można by zaliczyć.
„Nos” Gogola – Szostakowicza
Można podziwiać dwudziestodwuletniego Dymitra Dymitrowicza Szostakowicza, który na przełomie 1927 i 1928 roku zdecydował się napisać muzykę do libretta operowego stworzonego na podstawie nieśmiertelnego opowiadania Mikołaja Gogola Nos, powstałego prawie sto lat wcześniej (1832–1833).
Konrad Górski i konteksty teoretyczne (neoidealizm, pozytywizm, hermeneutyka, aksjologia)
Myśl badawcza Konrada Górskiego uderza żywością i bogactwem idei. Okoliczności historyczne — nie zawsze związane wprost z autonomicznym rozwojem nauki i stanem refleksji humanistycznej — sprawiły, że nie znalazła ona w Polsce takiego odzewu, na jaki rzeczywiście zasługiwała. Te wątki teoretyczne, które kontynuowała, uległy częstokroć zerwaniu, konteksty teoretyczne, które były dla niej żywotne, wypadły z obiegu lub zostały zatarte, postulaty i propozycje — częściowo zignorowano. Nie pojawili się również następcy, którzy wiarygodnie i przekonywająco potrafiliby na szerszym forum bronić dziedzictwa tej myśli, dostosowywać je do aktualnego stanu badań, wzbogacać nowymi ideami i odkrywać w nim pomysły dotąd nie wyeksploatowane.
Istota genezy — idiom tekstu i redakcja przeszłości
Geneza zaskakuje nas wieloma zagadkami. Jedną z nich wyraźnie przedstawił Witold Gombrowicz w Kosmosie, w tej znakomitej, chociaż mrocznej powieści, która na swój sposób rozważa dociekliwie sens genezy i która przewrotnie właśnie w obsesyjnym poszukiwaniu sensu upatruje narodziny nonsensów, ich źródło, ich początek, ich genezę.
Aspekty mimesis (zarys problematyki)
Z pewnością jednym z niedostatków kategorii mimesis — tej wywodzącej się z tradycji helleńskiej — jest jej nie ustalony zakres oraz płynna treść znaczeniowa. Mimo wielowiekowych dziejów tej kategorii, niepodobna w istocie udzielić jasnej odpowiedzi na pytanie, czym jest mimesis, jakich zjawisk dotyczy, w jaki sposób i według jakich reguł zjawiska te porządkuje. Każde zjawisko można dziś na dobrą sprawę uznać za „mimetyczne” względem jakiegoś innego zjawiska, podobnie zresztą jak każdą interpretację tego typu można opatrywać wieloma pytajnikami.
O teorii gatunków. Gatunki literackie jako wartości
Dyskusje na temat pojęcia gatunku, poszukiwania cech i wyróżników gatunkowych dla konkretnych zjawisk, podziały na gatunki i rodzaje całych połaci rzeczywistości – to fakty międzydyscyplinarne, spotykane na terenie filozofii, logiki, teorii sztuki, i nauki o literaturze, przyrodoznawstwa. Odciskają się one w tworzonej przez nie terminologii, w siatce pojęciowej nakładanej na dane zjawiska, w podejmowanej problematyce. Przez całe stulecia toczyły się spory o to, czy gatunki, jak twierdzili zwolennicy realizmu platońskiego, tworzą „wieczne prawzory” istot, rzeczy i wytworów człowieka, czy też są one, jak chyba równie skrajnie przyjmował nominalista John Locke, jedynie „wynalazkami i tworami umysłu,. które skonstruował on dla własnego użytku”, tj. dla uprawnienia procesów porozumiewania się i poznawania otaczającego świata indywiduów.
„Filozofia celu” Norwida
Problem poezji filozoficznej Norwida można rozważać z dwóch stron. Ze względu na „sposób istnienia” filozofii w tekstach poetyckich oraz ze względu na treść idei filozoficznych zawartych w jego utworach. W pierwszym wypadku idzie o to, jak ma się struktura dzieła poetyckiego — styl, kompozycja, podmiot mówiący — do struktury filozofii, do obecnej w niej kategoryzacji świata; jak układają się stosunki między językiem poetyckim a językiem filozoficznym poety. Można więc przyjąć, że idzie tu o współzależności między „wyrazem” (na przykład wierszami Harmonia, Królestwo, Idee i Prawda, czy wręcz całym zbiorem wierszy z Vade-mecum), a „wyrażanym”, naturalnie przy założeniu, że „wyrażanym” jest tu filozofia poety (ogólna koncepcja ładu wyznawana przez Norwida, powołanie człowieka, stosunki między ideami a prawdą). W drugim wypadku natomiast interesowałaby nas wyłącznie postawa filozoficzna poety, sam krąg idei wyrażanych w jego utworach.
Problem pytań w twórczości Norwida
Każdego czytelnika Niewoli, Rzeczy o wolności słowa i Milczenia — by wymienić utwory napisane odpowiednio w latach 1849, 1863, 1882, w rozmaitych okresach twórczości Norwida — uderza ich nasycenie pytaniami, bogactwo form pytajnych, różnorodność ich zastosowań. Dotyczy to zresztą nie tylko wymienionych utworów: dotyczy bez mała całej twórczości pisarza. Znaki zapytania wydają się mu podobne — zgodnie ze słowami wypowiedzianymi już we wczesnym wierszu Pióro z 1842 roku — do „skrzywionej wędki, łowiącej myśl, co opodal ledwo skrzelą błyska”.
Filozofia środka
W twórczości Norwida mamy stale do czynienia z poetycką czy prozaiczną ewokacją narzędzi pracy i walki, przyborów służących twórczości, sprzętów czci, środków zaspokajających codzienne potrzeby życiowe, instrumentów komunikacji, miar i wag, okryć i pomieszczeń, przedmiotów zbytku, wyróżnień itd. Obok tych wymienionych występuje równie bogata i zróżnicowana paleta środków odzwierciedlających życie duchowe człowieka, stosunki między ludźmi, obyczaje, formy życia zbiorowego.
W kręgu myśli pragmatycznej Norwida
Norwid wiele uwagi poświęcał okolicznościom i realnym warunkom, w jakich przebiega działanie. Obecność refleksji na ten temat w jego pismach jest w pełni umotywowana. Wynikają one z wyznawanej historiozofii, mają swoje punkty zaczepienia w ideach głoszonych na terenie filozofii praktyki, nawiązują do myśli dotyczących praktyczności, czynu, rozmaitych form postępowania.