Pola badawcze
Poznanie i sztuka egzystowania u Kierkegaarda
Głównym tematem tego szkicu jest podjęta przez Kierkegaarda krytyka kategorii podmiotu poznania i konfrontacja jej z figurą podmiotu egzystencji. Kierkegaard poddał radykalnej krytyce koncepcję podmiotu wypracowaną głównie w idealizmie Hegla i przeciwstawił jej koncepcję „subiektywnie egzystującego myśliciela” (den subjektive existerende Taenker). Koncepcja subiektywnego myśliciela stanowiła bez wątpienia jedną z głównych figur myśli i pisarstwa Kierkegaarda. Subiektywny myśliciel był alternatywny dla Heglowskiego filozofa, doktrynalnego teologa i obiektywnego autora. Uosabiał, najkrócej mówiąc, syntezę pierwiastków egzystencjalnych, etycznych i poznawczych. Te ostatnie odzwierciedlały w wykładni Kierkegaarda estetyczną postawę wobec świata oraz estetyczny pogląd na świat. Miały w nich oparcie.
Kierkegaard jako apofatyk i dekonstrukcjonista. Konteksty, rozwiązania, konsekwencje
Moim zadaniem w niniejszym artykule nie jest bynajmniej rozważanie teologii, filozofii lub koncepcji literackiej Kierkegaarda w ich, jak można by oczekiwać, całościowym i/lub systematyzującym ujęciu. Nie jest nim również ujęcie rozłączne, traktujące każdą z tych wymienionych dziedzin osobno, w oderwaniu od pozostałych, słowem, niejako „w sobie i dla siebie”. Rozwiązanie takie, jak sądzę, nie byłoby ani zasadne, ani sensowne, ani nawet możliwe w świetle tego, co sam duński autor sądził i pisał o wspomnianych dziedzinach oraz ich naturze. Deformowałoby natomiast w punkcie wyjścia naturę jego myśli i pisarstwa, gdyż sprowadzałoby je milcząco do formuły, z którą Kierkegaard polemizował i którą starał sie skompromitować.
Perypetie romantycznego podmiotu. Wzlot i upadek
W znanej rozprawie Pojęcie romantyzmu w historii literatury (1949) René Wellek wyróżnił trzy główne cechy romantyzmu europejskiego. Jedną z nich stanowiła wyobraźnia, inną – koncepcja żywej, organicznej natury, jeszcze inną – symbole i mity, kształtujące poetykę i styl utworów poetyckich.
Teorie i aporie dyskursu
Historycznie biorąc, problematyka dyskursu zyskała aktualność stosunkowo niedawno. Nastąpiło to w latach sześćdziesiątych XX w. Aktualność ta wynikała z wielu przyczyn, lecz główną była chyba ta, że strukturalizm, który dominował w naukach humanistycznych od czasu pojawienia się Kursu językoznawstwa ogólnego (Cours de linguistique générale, 1916) Ferdynanda de Saussure’a, pod koniec lat 1950-tych i na początku 1960-tych uległ zużyciu i w zasadzie wyczerpał swoje możliwości oddziaływania.
Dialog kultur a kultura dialogu. Dialogizm i reklama jako formy kultury współczesnej
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że współczesność stwarza warunki, które jak nigdy dotąd sprzyjają swobodnemu porozumiewaniu się i kształtowaniu kultury dialogu. Świadczą o tym niezliczone instytucje międzynarodowe – polityczne, ekonomiczne, naukowe, kulturalne – które organizują wymianę poglądów oraz kształtują współpracę zespołów ludzkich na różnych polach. Potwierdzają powyższe wrażenie procesy integracyjne w rozmaitych sferach stosunków międzyludzkich i zbiorowych. Umacniają je nieznane dotąd cywilizacji ułatwienia komunikacyjne, które bez trudu radzą sobie z odwiecznymi barierami w porozumiewaniu się, jakimi były dystanse przestrzenne i czasowe, powodujące powolność przepływu i wymiany replik.
Literatura a religia. Różnice, korelacje, funkcje
Określenia „dziedzictwo religijne”, „literatura religijna” lub „pisarz religijny” bywają przyczyną wielu nieporozumień. Wynikają one, jak się wydaje, w pierwszym rzędzie z różnorodnych zastosowań tych określeń i powstającej stąd wieloznaczności. Nie wdając się w drobiazgową analizę, wypada postawić pytanie o podstawowe, orientujące wykładnie przytoczonych terminów oraz interpretacje kojarzonych z nimi zjawisk. Odpowiedź na nie – choćby wstępna i prowizoryczna – pozwoliłaby sprecyzować kierunek niniejszych uwag oraz rozważany w nich problem.
Etyka w obliczu historii. Kierkegaard, Mickiewicz a XXI wiek
Półtora wieku temu duński pisarz, filozof i teolog, Søren Kierkegaard stwierdzał trwały konflikt między historią i etyką. W sporze między racjami historii powszechnej oraz zasadami etyki opowiadał się zdecydowanie po stronie etyki. Współcześnie, w epoce panowania ekonomii i technologii, wartości wymiennych, konsumpcji, rynku, marketingu, reklamy, stosowania strategii i kryteriów globalnych, konkurencji, myślenia kategoriami wskaźników liczbowych i gorączkowej bieganiny warto przyjrzeć się stanowisku oraz argumentom autora Albo – albo.
Cypriana Norwida program odbudowy wysokich ideałów
W niespokojnej twórczości Norwida utrzymuje się stałe napięcie między „linią ziemską, horyzontalną” oraz „linią nadziemską, prostopadłą — z nieba padła” (PW, III, s. 464). Obie te linie — horyzontalna i wertykalna, pozioma i pionowa, przecinająca płasko ziemię i wspinająca się ku niebu — tworzą dwa podstawowe wymiary zawartego w jego utworach obrazu świata. W ich przecięciu się i „skrzyżowaniu” rozgrywa się główny bieg historii ludzkości i egzystencji człowieka.
Norwida królestwo literatury (Panorama zagadnień)
W miarę postępu badań nad twórczością autora Milczenia staje się widoczne, że jego poglądy filozoficzne są pod wieloma względami oryginalne i samodzielne. To samo można powiedzieć, nawet z jeszcze większą pewnością, o jego poglądach i rozwiązaniach estetycznych. Jednakże to, czy można mówić sensownie — bez brutalnego naginania faktów do założonej z góry tezy — o istnieniu myśli teoretycznoliterackiej Norwida, a przynajmniej o istnieniu jakichś jej elementów czy tylko zalążków — nadal pozostaje sprawą nie rozstrzygniętą.
Siła i moralność w kręgu utopii słowa—siły Norwida
Motywy siły, mocy i potęgi występują w przekroju całej poetyckiej i pisarskiej twórczości Norwida. Są obecne w poematach (odgrywają doniosłą konstrukcyjną oraz ideotwórczą rolę w Pompei i Rzeczy o wolności słowa), wierszach (Vendóme), legendach (Cywilizacja), traktatach, szkicach, memoriałach, notach, listach itd. Jednakże nie pojawiają się one w sposób przypadkowy lub oderwany. Nie tłumaczy ich również w pełni — podatna w rzeczywistości na tego rodzaju motywy — romantyczna konwencja poetycka.