dialog

Dialog kultur a kultura dialogu. Dialogizm i reklama jako formy kultury współczesnej

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że współczesność stwarza warunki, które jak nigdy dotąd sprzyjają swobodnemu porozumiewaniu się i kształtowaniu kultury dialogu. Świadczą o tym niezliczone instytucje międzynarodowe – polityczne, ekonomiczne, naukowe, kulturalne – które organizują wymianę poglądów oraz kształtują współpracę zespołów ludzkich na różnych polach. Potwierdzają powyższe wrażenie procesy integracyjne w rozmaitych sferach stosunków międzyludzkich i zbiorowych. Umacniają je nieznane dotąd cywilizacji ułatwienia komunikacyjne, które bez trudu radzą sobie z odwiecznymi barierami w porozumiewaniu się, jakimi były dystanse przestrzenne i czasowe, powodujące powolność przepływu i wymiany replik.

Dialog a nauka o literaturze

Dialog stał się współcześnie hasłem wywoławczym nowej orientacji metodologicznej. Rzutuje ona na odmienny sposób rozumienia utworu literackiego i w ogóle literatury, odsłania na nowo jej miejsce w kulturze i społeczeństwie, inspiruje istotne przewartościowania w obrębie podstawowych dyscyplin literaturoznawczych. Co więcej, idee dialogowe znalazły się stopniowo w centrum zainteresowania również takich rozległych dziedzin poznania, jak antropologia filozoficzna, teoria kultury, psychologia społeczna, badania nad komunikacją czy nauka o ideologiach. Inicjują one rozszerzoną i pogłębioną interpretację świadomości ludzkiej, osobowości, procesów porozumiewania się, światopoglądu, kultury artystycznej i kultury powszechnej, stosunków międzyludzkich itp.

Dialog w świecie pozorów (o dialogice Bubera)

Jako twórca dialogiki — współczesnej nauki o dialogu, wynoszonej dziś niekiedy na wyżyny filozofii — Martin Buber już w swoich najwcześniejszych pracach troszczył się o to, ażeby dialog wyraźnie odgraniczyć od tego, co nim nie jest, ażeby dialog prawdziwy oddzielić od jego pozorów. Pragnął uniknąć sytuacji, w których można by pomylić rzeczywistą postawę dialogową z postawą jedynie udawaną, w których uczestnicy dialogu byliby narażeni na rozmaite qui pro quo, nieporozumienia i rozczarowania. Zadanie tego rodzaju, aczkolwiek niezwykle ambitne, było równocześnie wysoce niełatwe. Jak bowiem odróżnić dialog prawdziwy, autentyczny od pozornego?

U źródeł dialogu (trzy tradycje)

Wskazanie punktu zwrotnego w kształtowaniu się współczesnej myśli dialogowej jest rzeczą złożoną i do pewnego stopnia umowną. Wszak przełomy w historii idei rzadko są jednoznaczne, jeszcze rzadziej bywają aktem jednorazowym. Następują one w wyniku długotrwałego — niekiedy wielowiekowego — nawarstwiania się przesłanek takiego przełomu. Wydaje się jednak, że za taki względny punkt zwrotny w dziejach współczesnej myśli dialogowej można by uznać wydaną w 1895 r. w Lipsku książkę niemieckiego uczonego Rudolfa Hirzla Der Dialog. Ein literarhistorischer Versuch. Składa się na to kilka przyczyn.

Sprawa dialogu w Literaturze słowiańskiej Adama Mickiewicza

Gdy wsłuchiwać się weń uważnie, głos Mickiewicza, wykładowcy w Collège de France, był niezwykle bogaty w różnorodne barwy i odcienie. W paryskich wykładach poświęconych literaturze słowiańskiej był głosem historiozofa poszukującego w dziejach przede wszystkim ich sensu, „prawd żywych”, wskazówek do działania. Był głosem działacza patriotycznego, który — za pośrednictwem odwoływania się do przeszłości ojczystej, do minionej świetności — bronił zajętej przez siebie współcześnie pozycji ideowej oraz starał się wypracować program działania na przyszłość.

Egzystencja, literatura, dialog

Jak się wydaje, myśl egzystencjalna przeżyła już apogeum swego rozkwitu i popularności, które przypadło w okresie wyznaczonym umownie datą pojawienia się w 1927 roku dzieła Martina Heideggera Bycie i czas (Sein und Zeit) oraz śmiercią Jean-Paul Sartre’a w 1980 roku. Jeśli zatem jakaś szczypta prawdy zawiera się w znanym powiedzeniu, że „sowa Minerwy wylatuje o zmierzchu”, dla myśli egzystencjalnej wybiła godzina rozliczeń i podsumowań.

Kontra-Bachtin czyli o dialogu u formalistów

Frapuje pytanie, jaki jest stan współczesnej refleksji nad dialogiem i poszukiwań dialogowych w krytyce literackiej, w nauce o literaturze, w jej poszczególnych dyscyplinach i kierunkach badawczych. Można to pytanie rozumieć, po pierwsze, zarówno w tym sensie, jak dalece jest zaawansowana ta refleksja, jakie osiągnęła wyniki w swoim dotychczasowym rozwoju, jak też, po drugie, w tym sensie, jakie wykazuje niedostatki i potrzeby. Wydaje się, że oba te pytania są równie istotne, że odpowiedź na jedno z nich zakłada ustosunkowanie się do drugiego.

Genealogia dialogu. Niektóre konteksty myśli Bachtina

Nasuwa się pytanie, z jakich źródeł rodziła się dialogowa myśl Bachtina i jego otoczenia, jakie były jej początki. Wszak nie była ona — nie mogła być — zjawiskiem historycznie izolowanym, ukształtowanym w całkowitym oderwaniu od kontekstu rosyjskiego czy europejskiego, od pojawiających się w nich idei umożliwiających wypracowanie dialogowej antropologii i humanistyki, dialogowej estetyki i nauki o literaturze.

Kierkegaard, Buber i Bachtin: trzy teorie dialogu i pytanie o jego perspektywy

Idea dialogu zawiera się w przekonaniu, iż sensownego obrazu świata, człowieka, kultury i języka nie można skonstruować wychodząc bądź to od podmiotu, bądź to od przedmiotowej rzeczywistości, bądź to od relacji podmiotu i przedmiotu. Za istotę dialogizmu, pojętego tu jako kierunek teoretyczny, wypada uznać stwierdzenie L. Feuerbach, iż „świadomość świata dla ja zapośrednicza się poprzez świadomość ty” i że zatem relacja ja – ty oraz jej derywaty stanowi podstawę wszelkich innych relacji: stosunku świadomości do samej siebie, do ludzkiego i przedmiotowego otoczenia, do kultury, do języka i porozumiewania się.

Martin Buber, idea dialogu i świat słowiański

Martin Buber (1878-1965) należy do znaczących myślicieli i pisarzy żydowskich. Jego nazwisko pojawia się w pracach dotyczących problematyki dialogu, antropologii filozoficznej, filozofii i religii, badań nad Biblią, chasydyzmu czy idei syjonistycznej. Do dziedzin tych wniósł wkład znaczący, a niekiedy oryginalny. W historii idei pierwszej połowy XX wieku zapisał się wyraźnie i na wielu polach.