Michaił Bachtin
Literatura i nauka o literaturze w polu myśli Bachtina
Panorama myśli Bachtina jest rozległa. Podkreślano niejednokrotnie, że jego dorobek badawczy odznacza się swoistą encyklopedycznością, że cechuje go wielotorowość poszukiwań i różnorodność podejmowanych zagadnień. Bachtin swobodnie przechodzi od nowatorsko i głęboko ujętych przez siebie kwestii ogólnoestetycznych do teorii kultury, filozofii wartości i antropologii filozoficznej, od krytyki teorii poznania do etyki, od socjologii do lingwistyki, od śmiałego obnażenia mielizn psychoanalizy Freuda do zaprezentowania własnej koncepcji osobowości i do nowego sproblematyzowania zagadnień psychologii społecznej, od teorii światopoglądów do semiotyki i problemów materializmu historycznego, od wnikliwej analizy współczesnej mu sytuacji metodologicznej w naukach o człowieku, społeczeństwie i kulturze do rozważań na temat antycznych początków gatunku powieściowego. Powyższe wyliczenie jest zresztą niepełne: jeszcze nie sposób dzisiaj ogarnąć całego pola zainteresowań i penetracji badawczych Bachtina.
Kontra-Bachtin czyli o dialogu u formalistów
Frapuje pytanie, jaki jest stan współczesnej refleksji nad dialogiem i poszukiwań dialogowych w krytyce literackiej, w nauce o literaturze, w jej poszczególnych dyscyplinach i kierunkach badawczych. Można to pytanie rozumieć, po pierwsze, zarówno w tym sensie, jak dalece jest zaawansowana ta refleksja, jakie osiągnęła wyniki w swoim dotychczasowym rozwoju, jak też, po drugie, w tym sensie, jakie wykazuje niedostatki i potrzeby. Wydaje się, że oba te pytania są równie istotne, że odpowiedź na jedno z nich zakłada ustosunkowanie się do drugiego.
Genealogia dialogu. Niektóre konteksty myśli Bachtina
Nasuwa się pytanie, z jakich źródeł rodziła się dialogowa myśl Bachtina i jego otoczenia, jakie były jej początki. Wszak nie była ona — nie mogła być — zjawiskiem historycznie izolowanym, ukształtowanym w całkowitym oderwaniu od kontekstu rosyjskiego czy europejskiego, od pojawiających się w nich idei umożliwiających wypracowanie dialogowej antropologii i humanistyki, dialogowej estetyki i nauki o literaturze.
Najnowsza bachtinologia
Nieczęsto się zdarza, by nazwisko myśliciela lub uczonego dawało nazwę kierunkowi badawczemu. Tak jednak rzeczy mają się z Bachtinem. Współcześnie bachtinologia stała się już odrębną dyscypliną badawczą, bardziej zresztą popularną w krajach zachodnich niż słowiańskich, gdzie rodzimi bachtinologowie poznają arkana nowej nauki zazwyczaj za pośrednictwem autorytetów z Paryża czy zza Atlantyku. Najnowsza polska bachtinologia nie stanowi w tym względzie wyjątku.
Balbus czy Bachtin? Spór o koncepcję stylu i stylistyki W badaniach literackich
Intencją powyższego tytułu nie jest bynajmniej żart aliteracyjny. Stanowi on skrót myślowy. Oba wymienione w tytule nazwiska tworzą bowiem znaki wywoławcze stanowisk teoretycznych i postaw badawczych w dziedzinie stylistyki literackiej, które pod wieloma względami są bliskie sobie, pod innymi zaś – całkiem przeciwne. Ich zestawienie wyraziście obrazuje współczesną sytuację dyscypliny i fakt ten wystarczająco usprawiedliwia zastosowaną w niniejszym tekście figurę personifikacji (i personalizacji) występujących w niej napięć i dróg rozstajnych.
Kierkegaard, Buber i Bachtin: trzy teorie dialogu i pytanie o jego perspektywy
Idea dialogu zawiera się w przekonaniu, iż sensownego obrazu świata, człowieka, kultury i języka nie można skonstruować wychodząc bądź to od podmiotu, bądź to od przedmiotowej rzeczywistości, bądź to od relacji podmiotu i przedmiotu. Za istotę dialogizmu, pojętego tu jako kierunek teoretyczny, wypada uznać stwierdzenie L. Feuerbach, iż „świadomość świata dla ja zapośrednicza się poprzez świadomość ty” i że zatem relacja ja – ty oraz jej derywaty stanowi podstawę wszelkich innych relacji: stosunku świadomości do samej siebie, do ludzkiego i przedmiotowego otoczenia, do kultury, do języka i porozumiewania się.