Teoria literatury i metodologia
Konrad Górski i konteksty teoretyczne (neoidealizm, pozytywizm, hermeneutyka, aksjologia)
Myśl badawcza Konrada Górskiego uderza żywością i bogactwem idei. Okoliczności historyczne — nie zawsze związane wprost z autonomicznym rozwojem nauki i stanem refleksji humanistycznej — sprawiły, że nie znalazła ona w Polsce takiego odzewu, na jaki rzeczywiście zasługiwała. Te wątki teoretyczne, które kontynuowała, uległy częstokroć zerwaniu, konteksty teoretyczne, które były dla niej żywotne, wypadły z obiegu lub zostały zatarte, postulaty i propozycje — częściowo zignorowano. Nie pojawili się również następcy, którzy wiarygodnie i przekonywająco potrafiliby na szerszym forum bronić dziedzictwa tej myśli, dostosowywać je do aktualnego stanu badań, wzbogacać nowymi ideami i odkrywać w nim pomysły dotąd nie wyeksploatowane.
Istota genezy — idiom tekstu i redakcja przeszłości
Geneza zaskakuje nas wieloma zagadkami. Jedną z nich wyraźnie przedstawił Witold Gombrowicz w Kosmosie, w tej znakomitej, chociaż mrocznej powieści, która na swój sposób rozważa dociekliwie sens genezy i która przewrotnie właśnie w obsesyjnym poszukiwaniu sensu upatruje narodziny nonsensów, ich źródło, ich początek, ich genezę.
Aspekty mimesis (zarys problematyki)
Z pewnością jednym z niedostatków kategorii mimesis — tej wywodzącej się z tradycji helleńskiej — jest jej nie ustalony zakres oraz płynna treść znaczeniowa. Mimo wielowiekowych dziejów tej kategorii, niepodobna w istocie udzielić jasnej odpowiedzi na pytanie, czym jest mimesis, jakich zjawisk dotyczy, w jaki sposób i według jakich reguł zjawiska te porządkuje. Każde zjawisko można dziś na dobrą sprawę uznać za „mimetyczne” względem jakiegoś innego zjawiska, podobnie zresztą jak każdą interpretację tego typu można opatrywać wieloma pytajnikami.
O teorii gatunków. Gatunki literackie jako wartości
Dyskusje na temat pojęcia gatunku, poszukiwania cech i wyróżników gatunkowych dla konkretnych zjawisk, podziały na gatunki i rodzaje całych połaci rzeczywistości – to fakty międzydyscyplinarne, spotykane na terenie filozofii, logiki, teorii sztuki, i nauki o literaturze, przyrodoznawstwa. Odciskają się one w tworzonej przez nie terminologii, w siatce pojęciowej nakładanej na dane zjawiska, w podejmowanej problematyce. Przez całe stulecia toczyły się spory o to, czy gatunki, jak twierdzili zwolennicy realizmu platońskiego, tworzą „wieczne prawzory” istot, rzeczy i wytworów człowieka, czy też są one, jak chyba równie skrajnie przyjmował nominalista John Locke, jedynie „wynalazkami i tworami umysłu,. które skonstruował on dla własnego użytku”, tj. dla uprawnienia procesów porozumiewania się i poznawania otaczającego świata indywiduów.
Tekst widowiskowy (Z problemów poetyki dramatu)
Zamiast wyjaśnień wstępnych:
Pp. gramatycy zaprzątać się zwykli jakąś abstrakcyjną mową, której nie ma. Mowa, dlatego że jest mową, musi być nieodzownie dramatyczną! I jakże byłaby inaczej mową? Monolog nawet jest rozmową z sobą albo z duchem rzeczy.
Uwagi te mieściłyby się w poetyce opisowej dramatu, gdyby w pełni było wiadome, co składa się na poetykę opisową dramatu. Dlatego, w celu uniknięcia nieporozumień, należałoby na wstępie określić ich zadanie.
Paradygmat funkcjonalny i literatura (funkcjonalizm w literaturoznawstwie, zdobycze, krytyka)
Paradygmat funkcjonalny zrobił w literaturoznawstwie XX wieku wielką karierę. Dominował w krytyce i nauce o literaturze przez około pół wieku, w przybliżeniu w okresie 1920−1970. Uważano go w tym czasie za wzór poprawności poznawczej w krytycznej i naukowej refleksji o literaturze. Kategoria «funkcji» stała się podstawą interpretacji oraz badania literatury, Wyjaśnić poszczególne składniki w literaturze lub zjawisko literackie w całości znaczyło tyle, co określić jego funkcję. Ignorowanie tej kategorii równało się z kolei lekceważeniu wskazań metodologii. Narażało interpretację lub badanie literatury na zarzuty amatorstwa, fuszerki lub, co gorsza, wstecznictwa.
Przyszłość i zasady genologii. O czeskiej szkole genologicznej Z Brna
Dwie czeskie książki na temat genologii – Ivo Pospíšila Genologie a proměny literatury oraz Ludvíka Štěpána Polská epigramatika. Žánry fraška a epigram ve spektra malých literárních forem wyrastają z doświadczeń brneńskiej szkoły komparatystyczno-genologicznej, reprezentowanej przez M. Mikuláška, D. Kšicovą, J. Mandáta, J. Buriana, V. Vlašínową, a także z badań innych czeskich literaturoznawców i slawistów. Przywołane prace reprezentują – niezależnie od interesującej problematyki teoretycznej oraz inspirujących analiz – warsztat i zaplecze intelektualne czeskiej slawistyki, której wybitnymi przedstawicielami byli znani i wpływowi w skali międzynarodowej uczeni, jak Roman Jakobson, Frank Wollman czy René Wellek.
Gatunki literackie jako wartości
Dyskusje na temat pojęcia gatunku, poszukiwanie cech i wyróżników gatunkowych dla konkretnych zjawisk, podziały na gatunki i rodzaje całych połaci rzeczywistości — to fakty międzydyscyplinarne, spotykane na terenie filozofii, logiki, teorii sztuki, nauki o literaturze, przyrodoznawstwa. W czasach nowożytnych kategoria gatunku znalazła zastosowanie m.in. w antropologii filozoficznej, dociekającej wyróżników gatunkowych człowieka — dostrzeganych, jak wiadomo, w rozumności, pracy przedmiotowej, posługiwaniu się symbolami, zdolności dialogowania.
Poetyka pragmatyczna (uwagi o jej przedmiocie i zadaniach badawczych)
Żeby pokazać odrębność poetyki pragmatycznej, warto postarać się o kontrast. Jeżeli poetyka strukturalna, najogólniej mówiąc, koncentruje się wokół zagadnień struktury tekstu artystycznego i swoistych cech ucieleśnionej w nim sztuki słowa, wokół pytania „co przekształca komunikat językowy w dzieło sztuki”, jeżeli poetyka w kształcie zaproponowanym przez Ingardena, nazwijmy ją poetyką fenomenologiczną, postuluje, aby ustalać „faktyczną istotę ogólnych struktur, właściwości lub związków występujących w rzeczywiście istniejących dziełach sztuki literackiej” oraz „wykrywać pewne powszechne związki między składnikami i między momentami dzieł”, to poetyka pragmatyczna na tym tle zajmuje się typami, formami, właściwościami i funkcjami wszelkiego rodzaju tekstów, które pojawiają się w związku z ich przeznaczeniem użytkowym i zastosowaniami praktycznymi. Inaczej mówiąc, poetyka pragmatyczna odpowiada na pytanie, co decyduje o użyteczności danego tekstu, jakie cechy i warunki określają jego wartość instrumentaino-użytkową dla wytwórcy i dla użytkownika.
Historia, narratywizm i literatura piękna
Dla nas, Europejczyków, pisała B. Skarga, wybitny polski filozof historii, „historyczność człowieka jest faktem”. Twierdzenie to traci jednak oczywistość w momencie, w którym pytamy, co owa „historyczność” znaczy i oznacza, co się na nią składa, jak ją uchwycić i wymierzyć, jak ją wyrazić, opisać i opowiedzieć. Przestaje ono być oczywistym, gdy od faktów i ocen przechodzimy do refleksji nad językiem, jakim mówi się o historii i gdy przedmiotem uwagi staje się narracja historyczna, jej ukształtowanie, „ramy” intelektualne i zawarte w niej presupozycje.