Teoria literatury i metodologia
Hermeneutyka. Teoria interpretacji
Hermeneutyka zajmuje się rozumieniem oraz interpretacją wszelkiego rodzaju wypowiedzi i przekazów znaczących. Skupia się głównie na tym, co one znaczą, jak wyrażają i komunikują znaczenia, jakie okoliczności określają ich odbiór. W szerszym ujęciu bada więc warunki, procesy, sposoby, wyniki i następstwa kształtowania i funkcjonowania znaczeń w sferze dyskursów.
Literatura. Teoria. Metodologia
Odpowiedź na pytania, czym jest literatura i jakie są jej wyróżniki należy do podstawowych zadań wiedzy o literaturze. Określa bowiem jej przedmiot i zakres zainteresowań. Okazuje się jednak, że kwestie elementarne są jednocześnie najbardziej sporne i trudne do rozstrzygnięcia. Na temat tzw. wyróżników literatury sformułowano wiele propozycji, ale żadna z nich nie uzyskała trwałej i powszechnej aprobaty. Świadczyłoby to, że rozumienia literatury nie sposób uwolnić, po pierwsze, od konkretnych doświadczeń literackich, które je kształtują, po drugie, od epoki, która je formułuje oraz, po trzecie, od tradycji, z której ono wyrasta. Te trzy odrębne czynniki — praktyka pisarska, epoka i tradycja — określają i zarazem różnicują pojmowanie literatury.
Problem dialogu w twórczości Iwana Franki
Każda określona i wyrazista formacja historyczna kreuje obraz przeszłości, który ukazuje jej korzenie, wyznacza miejsce we współczesności i uzasadnia program na przyszłość, tj. cele, jakie pragnie ona zrealizować. I odwrotnie, również ważne zjawiska przeszłości – utrwalone w postaci faktów, dokumentów i legend – ukazują się w zwierciadle (czy raczej: w zwierciadłach) współczesności, która patrzy na nie i ocenia je po swojemu, stosownie do własnych uwarunkowań, doświadczeń i potrzeb, ale które wywierają też na nią częstokroć przemożny wpływ.
Teoria literatury a metodologia. Dyskursy pokrewne czy odrębne?
Treść: 1. Klasyczne kryteria teorii 2. Syzyfowy trud teorii literatury 3. Piramidy metateorii 4. Współczesna sytuacja teorii literatury 5. Czy teoria literatury jest złotym osłem?. 6. Czym jest metodologia? Ideał Kartezjański 7. Metodologia a nauka o literaturze 8. Burzenie metody i metodologii 9. Wąska ścieżka między anarchią a utopią metodologiczną 10. Konkluzja na chwilę bieżącą
Nowe czasopismo francuskie o komunikacji masowej
W latach 1960—1961 powstało we Francji czasopismo poświęcone przeglądowi badań nad komunikacją masową. „Communications” — tak bowiem nazywa się pismo — jest publikacją Ośrodka Badań nad Kulturą Masową przy sekcji społeczno-ekonomicznej École Pratique des Hautes Études w Paryżu. Przegląd poniższy poświęcony jest omówieniu trzech pierwszych numerów „Communications”.
Elementy semiologii
Według projektu F. de Saussure’a semiologia miała badać „życie znaków w obrębie życia społecznego”. W szczególności miała odkryć, „na czym polegają znaki, jakie prawa nimi rządzą”. W projekcie tym — semiologia bowiem nie istniała wtedy jako zbiór dokonań — lingwistyka tworzyła jedynie segment ogólnej wiedzy o znakach, a jej zadaniem było odnalezienie powszechnych praw rządzących rzeczywistością znakową.
Przesłanki semiotyczne narracji
Semiotyka powiększa zasięg swojego oddziaływania. Rokrocznie pojawiają się coraz to nowe prace o systemach znakowych, wyłaniają się nowe kierunki badawcze, powstają ośrodki naukowe o swoistym formalnym lub nieformalnym profilu organizacyjnym, penetrujące nie zbadane dotąd kręgi przejawów semiotycznych. Tytułem przykładu wymienimy dwa przodujące ośrodki serniotyczne: radziecki — skupiający przede wszystkim grono pracowników Instytutu Słowianoznawstwa w Moskwie i Uniwersytetu w Tartu, oraz francuski — grupujący badaczy związanych z paryskim Ośrodkiem Studiów nad Komunikacją Masową.
Semiotyka i poetyka
Radzieckie prace semiotyczne do niedawna były znane w Polsce jedynie bardzo wąskiemu gronu specjalistów od lingwistyki i poetyki. Stan ten nie wynikał z braku zainteresowania badaniami tego rodzaju; przeciwnie, od czasu, kiedy idee strukturalizmu zadomowiły się w szeregu dyscyplin humanistycznych (dodać należy, że w szerszej skali proces ten zaczął się przed niespełna dziesięcioleciem), coraz wyraźniej rysuje się społeczne zapotrzebowanie na wiedzę o języku, o nielingwistycznych systemach znakowych.
Duch czasu i jego znaki
Treścią postawionych tu pytań jest teoria literatury, dziedzina stanowiąca miejsce przenikania się i wymiany idei z różnych gałęzi twórczości humanistycznej — sztuki, poznania, ideologii itp. Jest ona ważnym ogniwem życia ideowego, ześrodkowanego wokół literatury i poznania, a może być, rzecz zrozumiała, obszarem i przedmiotem konfliktów życie to ogarniających.
Dylematy humanistyczne
Artykuł Marii Janion z „Nowych Dróg” (1970, nr 12) można odczytać jako próbę określenia bieżącej sytuacji metodologicznej w nauce o literaturze. Posiada on charakter eseistyczny, dyskusyjny, odzwierciedla zamiar porządkowania przemian, jakie dokonują się w literaturze i w krytycznej refleksji nad twórczością. Autorka przedstawia swoje stanowisko otwarcie, jej sympatie i antypatie są ukazane niedwuznacznie. Opowiada się za strukturalizmem, aczkolwiek nie bez pewnych zastrzeżeń, oraz za marksizmem, chociaż tutaj jej poglądy zostały zarysowane jedynie szkicowo.