Filozofia i literatura
Anthropologie structurale
Wydana w 1958 roku Anthropologie structurale nie była w intencji autora książką filozoficzną. Nie była też jako praca z dziedziny antropologii społecznej i kulturowej dziełem jednolitym, pisanym z myślą o systematyzacji dotychczasowych badań i poglądów. W sensie kompozycyjnym stanowiła zbiór rozpraw i artykułów, z których najstarsze, Analiza strukturalna w językoznawstwie i antropologii oraz Rozdwojenie przedstawienia w sztukach Azji i Ameryki, ukazały się drukiem jeszcze w 1945 r., teksty zaś ostatnie pochodziły z 1956 i 1957 r.
Różewicz, groteska i… postmodernizm
Sprawa istnienia groteski w twórczości Tadeusza Różewicza była i pozostaje nadal sporna. Warto przypomnieć, iż do upowszechnienia i utrwalenia poglądu o jej „niegroteskowości” przyczynił się w niemałym stopniu sam pisarz, zaś wielu krytyków i badaczy poddało się jego sugestiom w tym względzie bezkrytycznie, z pełną wiarą.
Kierkegaard, Buber i Bachtin: trzy teorie dialogu i pytanie o jego perspektywy
Idea dialogu zawiera się w przekonaniu, iż sensownego obrazu świata, człowieka, kultury i języka nie można skonstruować wychodząc bądź to od podmiotu, bądź to od przedmiotowej rzeczywistości, bądź to od relacji podmiotu i przedmiotu. Za istotę dialogizmu, pojętego tu jako kierunek teoretyczny, wypada uznać stwierdzenie L. Feuerbach, iż „świadomość świata dla ja zapośrednicza się poprzez świadomość ty” i że zatem relacja ja – ty oraz jej derywaty stanowi podstawę wszelkich innych relacji: stosunku świadomości do samej siebie, do ludzkiego i przedmiotowego otoczenia, do kultury, do języka i porozumiewania się.
Podmiot poznania i podmiot egzystencji u Kierkegaarda
Określenie «podmiot poznania» wydaje się oczywiste tylko powierzchownie i na pierwszy rzut oka. Wstępne intuicje sytuują je w polu problemowym, w którym pojawiają, się inne, powjązane z nim wewnętrznie kategorie teoretyczne, takie jak «przedmiot poznania», «narzędzia poznania», «wyniki badawcze» itd. 1 . Z wyodrębnieniem podmiotu poznania łączy się mianowicie przekonanie, iż — oprócz swoistej działalności badawczej, instrumentarium, przedmiotu — istnieje również ktoś, kto tę działalność uprawia, posługuje się stosowanymi w niej narzędziami, określa przedmiot tej działalności i w pewien sposób do niego się odnosi, uzyskuje w następstwie jego penetracji rezultaty poznawcze.
Poezja filozoficzna Szymborskiej (człowiek, byt, poznanie, etyka)
Opis poetyckiej filozofii Wisławy Szymborskiej wymaga w pierwszej kolejności odpowiedzi na pytanie o źródło filozofowania. Jaka energia wprawia w ruch mowę poetki i nadaje jej kształt liryki filozoficznej? Jakie założenia tkwią u podstaw myśli, która staje się słownie i poetycko stwierdzeniem stanu rzeczy i uogólnieniem, poznaniem otaczającego świata i rozpoznaniem w nim siebie, wewnętrznie przeżytą prawdą rzeczową – o nim samym, o czytelniku, o wszystkim, co istnieje? Podnietą filozofowania, jak wiadomo, bywały z gruntu odmienne doświadczenia.
Mickiewicz: kropla romantyzmu i prometejski humanizm
Mickiewicza chcą mieć wszyscy… Dwieście lat po dacie przyjścia na świat poety nie ma końca uroczystościom i obchodom rocznicowym. Mimowolnie przypomina się pytanie współczesnego Mickiewiczowi Norwida Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu? z pisanego w 1856 roku wiersza, który proroczo zestawiał mizerię tułaczki i śmierci pisarza z blaskiem pośmiertnej sławy oraz z namiętnymi sporami o jego dziedzictwo ideowe i artystyczne, z próbami „podpięcia się” pod to dziedzictwo czy zawłaszczenia go.
Humanista na rozstaju dróg
Przewaga myślenia krytycznego we współczesności sprawiła, że trudno dziś powiedzieć pozytywnie, na czym polega humanizm, a jeszcze trudniej zdecydować się, czy być humanistą i jak nim być, jeśli ktoś miałby takie życzenie. Humanista to niewątpliwie brzmi dumnie, ale to brzmi także nieco staroświecko i pompatycznie. W epoce rzeczowości, pragmatyzmu i upadku „wielkich narracji światopoglądowych” deklaracji takich nie odbiera się najlepiej. Dobra podpowiedź mówiłaby, że najstosowniej być humanistą powszednio i potocznie, w głębi serca i w skrytości ducha, bez fanfar i szumu. Pojawia się jednak ciągle to ambarasujące pytanie, co to znaczy być humanistą, jak nim być, chociażby właśnie na co dzień.
Czy postmodernizm jest humanizmem? Rozważanie o R. Rortym i kulturze liberalnej
Postmodernizm współczesny jest bez wątpienia czymś więcej niż estetyką, prądem literackim, artystycznym i kulturalnym. Występuje on także jako filozofia oraz jako odrębny kierunek w dziedzinie myśli politycznej i społecznej. Jest on w tych dziedzinach zjawiskiem wieloznacznym i kontrowersyjnym, nie do końca nawet wyklarowanym. Jest, co najważniejsze, ruchem nadal żywym, dynamicznym. Przemawia w imieniu współczesności, osądza ją, pragnie być jej drogowskazem. Dokąd zatem prowadzi?
Święte i świeckie. Przemiany wartości
Jeżeli kategorię sacrum rozważać ze stanowiska racjonalności naukowej, powstrzymującej się od założeń i decyzji wyznaniowych, to nastręcza ona wówczas wiele trudności teoretycznych i metodologicznych. Podstawowa trudność wynika z faktu, że racjonalność ta z samej swej istoty odnosi się do własności, rzeczy, wydarzeń i procesów funkcjonujących w porządku zgodnym z ich własną naturą nie wymagającym odwoływania się do sił sprawczych wykraczających poza ową naturę i jej poznawanie.
Martin Buber, idea dialogu i świat słowiański
Martin Buber (1878-1965) należy do znaczących myślicieli i pisarzy żydowskich. Jego nazwisko pojawia się w pracach dotyczących problematyki dialogu, antropologii filozoficznej, filozofii i religii, badań nad Biblią, chasydyzmu czy idei syjonistycznej. Do dziedzin tych wniósł wkład znaczący, a niekiedy oryginalny. W historii idei pierwszej połowy XX wieku zapisał się wyraźnie i na wielu polach.