Pola badawcze

Literatura. Teoria. Metodologia

Odpowiedź na pytania, czym jest literatura i jakie są jej wyróżniki należy do podstawowych zadań wiedzy o literaturze. Określa bowiem jej przedmiot i zakres zainteresowań. Okazuje się jednak, że kwestie elementarne są jednocześnie najbardziej sporne i trudne do rozstrzygnięcia. Na temat tzw. wyróżników literatury sformułowano wiele propozycji, ale żadna z nich nie uzyskała trwałej i powszechnej aprobaty. Świadczyłoby to, że rozumienia literatury nie sposób uwolnić, po pierwsze, od konkretnych doświadczeń literackich, które je kształtują, po drugie, od epoki, która je formułuje oraz, po trzecie, od tradycji, z której ono wyrasta. Te trzy odrębne czynniki — praktyka pisarska, epoka i tradycja — określają i zarazem różnicują pojmowanie literatury.

Religijność Mickiewicza. Próba fenomenologii egzystencjalno-kulturowej

Religijność Mickiewicza stawia badacza jego pism i biografii przed wieloma trudnymi problemami. Związek poety z chrześcijaństwem uchodzi za oczywistość, ale rzecz wielce komplikuje się, gdy przychodzi odpowiedzieć na bardziej dociekliwe pytania: po pierwsze, co to znaczy, że Mickiewicz był chrześcijaninem (samo określenie „być chrześcijaninem” wciąga nas w labirynt skomplikowanych zagadnień tożsamości religijnej), po drugie, jakiego rodzaju był chrześcijaninem (chrystianizm bowiem jest zjawiskiem historycznie różnokształtnym i rozwarstwionym), po trzecie, kim w aspekcie religijnym poeta był jeszcze ponadto, oprócz tego, że był chrześcijaninem. Trzecie pytanie dotyczy w istocie rzeczy religijności Mickiewicza w jej ogólnym, antropologicznym znaczeniu.

Martin Buber, idea dialogu i świat słowiański

Martin Buber (1878-1965) należy do znaczących myślicieli i pisarzy żydowskich. Jego nazwisko pojawia się w pracach dotyczących problematyki dialogu, antropologii filozoficznej, filozofii i religii, badań nad Biblią, chasydyzmu czy idei syjonistycznej. Do dziedzin tych wniósł wkład znaczący, a niekiedy oryginalny. W historii idei pierwszej połowy XX wieku zapisał się wyraźnie i na wielu polach.

Problem dialogu w twórczości Iwana Franki

Każda określona i wyrazista formacja historyczna kreuje obraz przeszłości, który ukazuje jej korzenie, wyznacza miejsce we współczesności i uzasadnia program na przyszłość, tj. cele, jakie pragnie ona zrealizować. I odwrotnie, również ważne zjawiska przeszłości – utrwalone w postaci faktów, dokumentów i legend – ukazują się w zwierciadle (czy raczej: w zwierciadłach) współczesności, która patrzy na nie i ocenia je po swojemu, stosownie do własnych uwarunkowań, doświadczeń i potrzeb, ale które wywierają też na nią częstokroć przemożny wpływ.

Teoria literatury a metodologia. Dyskursy pokrewne czy odrębne?

Treść: 1. Klasyczne kryteria teorii 2. Syzyfowy trud teorii literatury 3. Piramidy metateorii 4. Współczesna sytuacja teorii literatury 5. Czy teoria literatury jest złotym osłem?. 6. Czym jest metodologia? Ideał Kartezjański 7. Metodologia a nauka o literaturze 8. Burzenie metody i metodologii 9. Wąska ścieżka między anarchią a utopią metodologiczną 10. Konkluzja na chwilę bieżącą

Nowe czasopismo francuskie o komunikacji masowej

W latach 1960—1961 powstało we Francji czasopismo poświęcone przeglądowi badań nad komunikacją masową. „Communications” — tak bowiem nazywa się pismo — jest publikacją Ośrodka Badań nad Kulturą Masową przy sekcji społeczno-ekonomicznej École Pratique des Hautes Études w Paryżu. Przegląd poniższy poświęcony jest omówieniu trzech pierwszych numerów „Communications”.

Elementy semiologii

Według projektu F. de Saussure’a semiologia miała badać „życie znaków w obrębie życia społecznego”. W szczególności miała odkryć, „na czym polegają znaki, jakie prawa nimi rządzą”. W projekcie tym — semiologia bowiem nie istniała wtedy jako zbiór dokonań — lingwistyka tworzyła jedynie segment ogólnej wiedzy o znakach, a jej zadaniem było odnalezienie powszechnych praw rządzących rzeczywistością znakową.

Przesłanki semiotyczne narracji

Semiotyka powiększa zasięg swojego oddziaływania. Rokrocznie pojawiają się coraz to nowe prace o systemach znakowych, wyłaniają się nowe kierunki badawcze, powstają ośrodki naukowe o swoistym formalnym lub nieformalnym profilu organizacyjnym, penetrujące nie zbadane dotąd kręgi przejawów semiotycznych. Tytułem przykładu wymienimy dwa przodujące ośrodki serniotyczne: radziecki — skupiający przede wszystkim grono pracowników Instytutu Słowianoznawstwa w Moskwie i Uniwersytetu w Tartu, oraz francuski — grupujący badaczy związanych z paryskim Ośrodkiem Studiów nad Komunikacją Masową.

Semiotyka i poetyka

Radzieckie prace semiotyczne do niedawna były znane w Polsce jedynie bardzo wąskiemu gronu specjalistów od lingwistyki i poetyki. Stan ten nie wynikał z braku zainteresowania badaniami tego rodzaju; przeciwnie, od czasu, kiedy idee strukturalizmu zadomowiły się w szeregu dyscyplin humanistycznych (dodać należy, że w szerszej skali proces ten zaczął się przed niespełna dziesięcioleciem), coraz wyraźniej rysuje się społeczne zapotrzebowanie na wiedzę o języku, o nielingwistycznych systemach znakowych.

Duch czasu i jego znaki

Treścią postawionych tu pytań jest teoria literatury, dziedzina stanowiąca miejsce przenikania się i wymiany idei z różnych gałęzi twórczości humanistycznej — sztuki, poznania, ideologii itp. Jest ona ważnym ogniwem życia ideowego, ześrodkowanego wokół literatury i poznania, a może być, rzecz zrozumiała, obszarem i przedmiotem konfliktów życie to ogarniających.